Program Rezydencjalny Międzynarodowej Sieci Miast Schronienia ICORN
Program Rezydencjalny Międzynarodowej Sieć Miast Schronienia (International Cities of Refuge Network ICORN) ma na celu zapewnienie bezpieczeństwa artystom, którzy z powodu prześladowań nie mogą swobodnie żyć i tworzyć we własnej ojczyźnie. Kraków dołączył do sieci ICORN w 2011 r. jako pierwsze miasto Europy Środkowej (nazywane „bramą na Wschód”) i od tego czasu pełni funkcję jednego z ponad 70 Miast Schronienia. Instytut Kultury Willa Decjusza we współpracy z przedstawicielami miasta oferuje prześladowanym twórcom dwuletni pobyt i wsparcie stypendialne, połączone z różnorodnymi działaniami na rzecz zaangażowania artystów w lokalne życie literackie i promocji ich twórczości w Polsce.
W 2015 r. polska reprezentacja w Sieci powiększyła się o Wrocław, w 2017 r. do sieci ICORN został włączony Gdańsk, w 2019 roku – Katowice, a w 2023 Warszawa.
Sieć ICORN powstała w 2005 r. w Norwegii. Jednym z jej pomysłodawców był Salman Rushdie – autor słynnych Szatańskich wersetów, które wywołały gwałtowne protesty w świecie islamskim. Zgodnie z ideą Rushdiego celem ICORN jest promowanie niezbywalnych wartości wolności słowa i tworzenia poprzez budowanie sieci międzynarodowej solidarności i współpracy. W ciągu kilkunastu lat działalności Sieci udało się znaleźć miejsce tymczasowego schronienia dla kilkuset pisarzy, intelektualistów, blogerów, artystów oraz działaczy na rzecz praw człowieka.
Celem ICORN, zgodnie z ideą Rushdiego, jest promowanie wartości takich jak wolność słowa, a także - poprzez budowanie sieci międzynarodowej solidarności - systemu silnej współpracy miast oferujących miejsce schronienia i opiekę dla pisarzy w trudnej sytuacji życiowej. Sieć koordynuje program miast tymczasowego schronienia i relokacji pisarzy. Współpracuje też z rządami poszczególnych państw, Komisją Europejską, ONZ i UNHCR oraz Międzynarodowym PEN Clubem na rzecz praw człowieka i wdrażania polityki ochronnej dla twórców prześladowanych ze względu na swoją działalność, twórczość literacką, poglądy.
Dzięki działaniom sieci w ciągu dziesięciu lat miejsce tymczasowego schronienia znalazło kilkuset pisarzy, intelektualistów, blogerów i działaczy praw człowieka, między innymi: Swietłana Aleksijewicz, Amira Al Sharafi, Lawon Barszczewski, Asli Erdogan, Jiao Guobiao.
Aplikować do programu można za pośrednictwem formularza aplikacyjnego, dostępnego na stronie internetowej Sieci Miast Schronienia ICORN.
Organizatorami Programu Międzynarodowej Sieci Miast Schronienia ICORN w Krakowie są Miasto Kraków, KBF – operator programu Kraków Miasto Literatury UNESCO - i Instytut Kultury Willa Decjusza, który realizuje program stypendium i zapewnia miejsce pracy twórczej.
W Krakowie w latach 2011-2023 w ramach programu ICORN gościli:
Maria Amelie, właściwe: Madina Salamova – młoda pisarka rosyjskiego pochodzenia. Urodziła się na Władykaukazie w Osetii Północnej. Z powodów politycznych i w obawie przed prześladowaniami rodzina Marii Amelie wyjechała nielegalnie do Finlandii, a następnie do Norwegii. W ciągu ośmiu lat Maria Amelie ukończyła studia i pracowała w sektorze kulturalnym. W 2010 roku ukazała się jej debiutancka książka pt. Nielegalna Norweżka (ang. „Illegaly Norwegian”), która wywołała medialną burzę i ogólnonarodową debatę o postrzeganiu imigrantów i uchodźców w Norwegii oraz w krajach skandynawskich. Książka stała się bestsellerem, zelektryzowała opinię publiczną, ale jednocześnie sprawiła, że pisarka otrzymała nakaz opuszczenia kraju. Historia ta podzieliła społeczeństwo norweskie na zwolenników i przeciwników polityki imigracyjnej. 12 stycznia 2011 r. podczas wystąpienia w Szkole im. Fridtjofa Nansena w Lillehammer Amelie została aresztowana. Przez 7 dni była przetrzymywana w areszcie dla uchodźców. Mimo ogromnego wsparcia mediów, protestów na ulicach Oslo i reakcji instytucji międzynarodowych – deportowano ją do Moskwy. Stąmtąd trafiła do Willi Decjusza. W Krakowie ukończyła drugą książkę o swoich doświadczeniach po aresztowaniu: deportacji i poszukiwaniach azylu. Po powrocie do Norwegii wraz z reżyserką Niną Wester rozpoczęła pracę nad sztuką teatralną opartą na jej pierwszej książce. Sztuka została wystawiona z sukcesem w czerwcu 2011 roku w Oslo.
Kareem Amer, właściwie: Abdulkareem Nabil Soliman Abdulhameed Amer (ur. 1984)– młody egipski bloger, publicysta, obrońca praw człowieka. Wychował się w religijnej rodzinie islamskiej. W latach 2004-2006 na swoim blogu opublikował cykl wpisów krytykujących uczelnię Al Azhar za rozpowszechnianie idei ekstremistycznych oraz obnażających reżim prezydenta Mubaraka. Jako pierwszy arabski bloger za swoje posty został skazany na 4 lata więzienia za „obrazę islamu” i „szerzenie fałszywych informacji na temat prezydenta Mubaraka”. Wyrok ten spowodował falę protestów na całym świecie, wyrażanych m.in. za pomocą witryny internetowej freekareem.org. Mimo zwolnienia z więzienia był prześladowany, śledzony i zastraszany. Islamscy ekstremiści grozili mu śmiercią. Działalność Amera obnażająca mechanizmy działania dochodzących do władzy fundamentalistów, domaganie się świeckości państwa, prawa do wolności wyznania i sumienia, wreszcie nawołująca do budowania w Egipcie państwa wolności i tolerancji, została wysoko oceniona przez międzynarodową społeczność dziennikarzy, reporterów, a także ekspertów ICORN. Głos w jego obronie zabrał PEN International, The Writers in Prison Committee PEN. Za swoją działalność Kareem Amer otrzymał nagrodę Reporterów bez Granic w 2007 roku. Teksty szeroko dostępne w Internecie cytowane były często w komentarzach wiodących agencji prasowych jako bezkompromisowy głos młodego pokolenia Egipcjan, które doprowadziło do politycznych i systemowych przemian, a zarazem jako ważny przykład użycia mediów elektronicznych i Internetu w domaganiu się respektowania praw człowieka w krajach islamskich, prawa do wolności wyznania, poglądów i słowa.
Mostafa Zamaninija (ur. 1957) – irański pisarz, wydawca i nauczyciel akademicki, a także agent. Opublikował wiele tytułów poświęconym zagadnieniom historii i kultury irańskiej, jak również tomy poetyckie, powieści, scenariusze i eseje. Jego powieści (takie jak Kudām zamīn shādtar ast, Bigū bih Māh Biyāīd czy Rāh-i Darāz-i Istānbūl) zostały zakazane w Iranie. Jego dwutomowa praca Farahan, An Ancient Land stała się punktem odniesienia dla historyków badających literaturę, historię i kulturę starożytnej Persji. Zamaninija był obiektem prześladowań, aresztowań oraz cenzury ze strony władz irańskich począwszy od lat 80., ze szczególnym nasileniem po wyborach prezydenckich w 2009. W tym czasie napisał list otwarty do rządu, w którym poddał krytyce cenzurę oraz traktowanie tzw. Ruchu Zielonych. W konsekwencji Zamaninija został aresztowany, jego dom przeszukano, a jego komputer, książki i inne publikacje skonfiskowano. Do Krakowa przyjechał w 2013 roku, aby kontynuować badania i napisać trzeci tom pracy Farahan.
Lawon Barszczeuski (ur. 1958 w Połocku) – białoruski pisarz, filolog, tłumacz, poeta i polityk. Studiował nauki filologiczne w Instytucie Pedagogicznym w Mińsku. Od 1991 roku był wicedyrektorem ds. naukowo-metodycznych Białoruskiego Humanistycznego Centrum Edukacyjno-Kulturowego przy Ministerstwie Edukacji Narodowej Republiki Białorusi (od 2003 roku, po oficjalnym zamknięciu przez rząd białoruski, placówka ta działa nielegalnie jako Białoruskie Liceum Humanistyczne). Po ogłoszeniu niepodległości Białorusi w 1991 roku zainicjował swoją działalność polityczną. W latach 1990–1995 był deputowanym
do Rady Najwyższej Białoruskiej SRR/Rady Najwyższej Republiki Białorusi XII kadencji. Był liderem wielu parlamentarnych grup roboczych poświęconych systemowi edukacyjnemu oraz kwestiom narodowościowym. W 1995 roku Barszczeuski wziął udział w protestach przeciwko ustawom prezydenta Aleksandra Łukaszenki. W związku z protestami, w których uczestniczył, został w latach 1996-99 wykluczony z parlamentu. W latach 2007-2009 ponownie piastował pozycję przewodniczącego opozycyjnej partii Białoruski Front Ludowy. Pomimo politycznej dyskryminacji nadal angażował się politycznie i promował kwestię białoruską za granicą. Od 2012 roku jest felietonistą jedynego na Białorusi dziennika opozycyjnego „Narodnaja Wola”. Tłumaczy z łaciny, starożytnej greki, języka niemieckiego, angielskiego, francuskiego, polskiego (m.in. utwory: Johanna Wolfganga Goethego, Bertolda Brechta, Franza Kafki, Stanisława Wyspiańskiego, Brunona Schulza, Czesława Miłosza, Sławomira Mrożka). W latach 2003-2005 pełnił funkcję przewodniczącego białoruskiego PEN Clubu. Jest autorem czterech publikacji książkowych, współautorem – piętnastu, napisał przedmowę do kilku wydań, przetłumaczył na język białoruski utwory literackie oraz rozprawy historyczne ponad czterdziestu autorów. Był redaktorem piętnastu wydań. W sumie swoim nazwiskiem sygnował kilkaset publikacji. Do jego dorobku naukowego zaliczają się opracowania z zakresu metodologii literatury i języka, językoznawstwa i literaturoznawstwa.
Asli Erdogan (Stambuł, Turcja) – turecka pisarka i dziennikarka. Od czasu ukazania się pierwszej powieści The Sea Shell Man w 1994 r. napisała kilkanaście książek – w tym powieści, nowele, zbiory opowiadań, tomy prozy poetyckiej, jak również wybór esejów politycznych. Pracowała również jako felietonistka i dziennikarka – od 1998 r. głównie dla lewicowej gazety „RADİKAL” oraz „Özgür Gündem” – dwujęzycznej gazety kurdyjskiej, z którą współpracuje regularnie do dziś. W swoich książkach i artykułach podejmuje takie tematy, jak przemoc ze strony państwa, dyskryminacja i łamanie praw człowieka. W obronę wolności angażuje się już od 1993 r., wskutek czego była prześladowana i niejednokrotnie zwalniana z pracy. Represje zmusiły ją do emigracji, na której spędziła kilkanaście lat.
Studiowała inżynierię komputerową (licencjat uzyskany w 1988 r.) i fizykę (tytuł magistra uzyskany w 1993 r.); pracę magisterską na temat fizyki Higgsa napisała w Genewie, gdzie pracowała jako badacz wysokich energii w Europejskiej Organizacji Badań Jądrowych CERN. Później przeniosła się do Rio de Janeiro, gdzie rozpoczęła pisanie doktoratu, jednak w 1995 r. zrezygnowała z kariery naukowej. Po dwuletnim pobycie w Ameryce Południowej wróciła do Stambułu i rozpoczęła karierę pisarską.
Jej twórczość literacka, w dużej mierze ignorowana w jej własnym kraju, stała się przedmiotem ponad stu artykułów, esejów i prac akademickich publikowanych w czołowych gazetach i czasopismach w całej Europie, m.in. „Lire”, „Le Monde”, „Frankfurter Allgemeine Zeitung”, „Die Welt”, „Neue Zürcher Zeitung”, „Die Presse”, „Aftenposten”, a także była analizowana przez takich pisarzy, jak Orhan Pamuk, Ingo Arend, Ruth Klüger czy Eugene Schoulgin. Czasopismo „Lire” umieściło ją na liście „50 pisarzy przyszłości”, uznając jej twórczość za współczesną klasykę. Książki Erdoğan zostały przetłumaczone na kilkanaście języków, m.in. angielski, francuski, niemiecki, włoski, szwedzki, norweski, arabski i bośniacki. Fragmenty jej prozy były wystawiane na scenie w Mediolanie i prezentowane w teatrze. Jedno z jej opowiadań doczekało się adaptacji filmowej we Francji. W 2018 roku za książkę Kamienny budynek i inne miejsca otrzymała Nagrodę Simone de Beauvoir.
Felix Kaputu (ur. 1959 w Kongo) – jest specjalistą w dziedzinie afrykanistyki, sztuki i filozofii. W swojej pracy naukowej badał również problematykę gender, mitologie i literaturę afrykańską. Prowadził badania naukowe i wykładał m.in. w USA, Japonii, Belgii. W 2003 roku został stypendysta Fundacji Fulbrighta i University of California. Jest autorem 6 książek i blisko 60 publikacji, dotyczących m.in. trudnej sytuacji kobiet w Afryce, problematyki HIV i AIDS.
W maju 2005 r. Kaputu został aresztowany bez nakazu przez Agencję Bezpieczeństwa Narodowego (ANR). Oskarżono go o bycie odpowiedzialnym za ruch secesyjny 20 tys. żołnierzy w prowincji Katanga, przemyt broni podżeganie do buntu studentów. Według oficjalnych informacji miał być skazany na 30 lat więzienia lub śmierć. Został zatrzymany i przez 10 dni przebywał w areszcie, gdzie odmawiano mu jedzenia i grożono śmiercią. Był świadkiem stosowania przemocy fizycznej i tajemniczych zniknięć innych zatrzymanych. Przeniesiony do zakładu więzienno-resocjalizacyjnego Makala w Kinaszie, został w końcu wypuszczony dzięki interwencji Amnesty International oraz naciskom mediów i zaprzyjaźnionych naukowców. Po wyjściu z więzienia przebywał pod stałym nadzorem, co uniemożliwiało mu powrót na uniwersytet. W 2006 r. wyjechał z kraju na stypendium Scholars at Risk.
Monem Mahjoub, właściwie Abdulmonem Almohjoub (ur. 1963 w Surmanie) – ceniony i wielokrotnie nagradzany libijski publicysta, lingwista, filozof, krytyk i poeta. Tytuł magistra filozofii i doktora nauk humanistycznych zdobył na marokańskim Uniwersytecie Hassan. W swoim dorobku ma ponad 25 książek z zakresu filozofii, językoznawstwa, historii i polityki. Mahjoub opublikował również trzy tomy poezji: The Book of Illusion, Recital oraz Whenever Wine Beams. Pomiędzy 1998 a 2016 rokiem opublikował ponad 45 prac naukowych i artykułów w arabskich czasopismach akademickich. W środowisku naukowym nazywa się go „ostatnim Sumeryjczykiem” za sprawą głoszonej przez niego teorii, że języki arabskie i afroazjatyckie mają swoje korzenie w języku sumeryjskim.
Mahjoub jest współtwórcą założonego w 1995 r. wydawnictwa Tanit. Pełnił także istotne funkcje w arabskim świecie kultury. Był doradcą magazynu International Affairs, redaktorem naczelnym czasopism Fadaat (w latach 2002-2010) oraz The Independent (2015-2016), a także koordynatorem Afro-azjatyckiego Forum Lingwistycznego (2005-2010). Za swoją książkę Sumeryjskie korzenie języków arabskich i afroazjatyckich otrzymał nagrodę rządu libijskiego oraz wyróżnienie „Accolade of the Country”, do którego nominowany został przez Stowarzyszenie Myśli Konstytucyjnej.
Kholoud Charaf – poetka, pisarka, krytyczka sztuki i aktywistka, pochodząca z Al Mudżajmir w południowej Syrii. W 2016 roku opublikowała swój debiutancki tom poetycki zatytułowany Resztki motyla, który spotkał się z uznaniem krytyków, wskazujących na oryginalność poetyckiego języka i literackich obrazów, a także wyjątkową zdolność autorki do przekształcania wojennych doświadczeń w piękne światy wyobraźni nawiązujące do wspomnień z dzieciństwa w rodzinnej wiosce. Za książkę Powrót do gór. Dziennik w cieniu wojny otrzymała marokańską Nagrodę im. Ibn Battuty w dziedzinie prozy podróżnej (2019). Jej wiersze były tłumaczone na język angielski, francuski, włoski oraz polski. Jej tomik Odwrócone niebo / Reversed Sky ukazał się w dwujęzycznym (polsko-angielskim) wydaniu nakładem wydawnictwa Znak.
Aaiún Nin - urodzona w Angoli poetka, artystka i aktywistka, podejmująca w swojej twórczości wątki dyskryminacji rasowej i płciowej, a także doświadczeń osób LGBT+. W roku 2016 emigrowała do Danii, gdzie nawiązała współpracę z artystami identyfikującymi się z kulturą queer (ruchem artystycznym i politycznym zorientowanym na emancypację osób nieheteronormatywnych). Swoją poezję wykonywała na żywo m.in. podczas Oslo Internasjonale Poesifestival w 2020 roku. Wraz ze swoją ówczesną partnerką wystąpiła również w filmie dokumentalnym „Women of Water” wyreżyserowanym przez Patricię Bbaale Bandak w 2017 roku. Poezja Aaiún Nin czerpie z doświadczenia dzieciństwa i młodości spędzonych w tradycyjnej społeczności patriarchalnej i silnie zakorzeniona jest w kontekście postkolonialnej historii Afryki. W wierszach artystka często odwołuje się do sytuacji panującej w Angoli, m.in. poruszając problemy przemocy seksualnej wobec kobiet, fundamentalizmu religijnego, nierówności społecznych i rasizmu. Mieszkając w Kopenhadze, w swoich wypowiedziach Aaiún Nin podnosiła również kwestie dyskryminacji prawnej migrantów oraz systematycznej przemocy policyjnej w Skandynawii, a w kontekście ruchu Black Lives Matter wypowiadała się w obronie praw czarnoskórych.
Uładzimir Niaklajeu – urodzony w 1946 roku w miejscowości Smarhoń na Grodzieńszczyźnie, białoruski poeta, prozaik i działacz społeczno-polityczny. Jest autorem powieści, dramatów historycznych i kilkunastu tomików poetyckich, laureat prestiżowej Nagrody im. Kurta Tucholskiego. Jego książki były tłumaczone na języki rosyjski, polski, węgierski, litewski, szwedzki i fiński. Pracował jako telegrafista na Syberii i na Dalekim Wschodzie, a także w mińskim studiu telewizyjnym jako mechanik radiowy. Jako dziennikarz współpracował z gazetą „Znamia Junosti” i biuletynem „Teatralny Mińsk”, był redaktorem programów literackich i dramatycznych telewizji białoruskiej. Pełnił funkcję redaktora naczelnego miesięcznika o literaturze współczesnej „Krynica” („Źródło”; 1986–1997), redaktora naczelnego tygodnika kulturalnego „Litaratura i Mastatstva” („Literatura i Sztuka”; 1998), prezesa Związku Pisarzy Białoruskich (1999–2001) oraz prezesa białoruskiego PEN-Clubu (2005–2009). W 2012 roku był nominowany do Nagrody Nobla przez Białoruski PEN Center i Związek Pisarzy Białoruskich. W 1999 roku został zmuszony do opuszczenia Białorusi z powodów politycznych. Mieszkał i pracował w Polsce i Finlandii. Do Mińska wrócił w 2001 roku. W 2010 roku wystartował w wyborach na prezydenckich jako kandydat niezależny. W dniu wyborów został dotkliwie pobity przez specjalną jednostkę milicji, a następnie porwany ze szpitala i aresztowany. Amnesty International uznała Uładzimira Niaklajeu za więźnia sumienia.
Uładzimir Niaklajeu jest laureatem prawie wszystkich białoruskich nagród literackich, w tym Państwowej Nagrody im. Janki Kupały, nagród niezależnych, w tym Nagrody im. Jerzego Giedroycia i Nagrody Natalii Arseniewej, a także nagród międzynarodowych: Nagrody im. Kurta Tucholskiego, Nagrody im. Bronisława Gieremka, Nagrody im. Mihaia Eminescu i innych.
Andrej Chadanowicz – poeta, tłumacz poezji, literaturoznawca, eseista. Urodził się 13 lutego 1973 w Mińsku. W 1995 ukończył wydział filologiczny Białoruskiego Uniwersytetu Państwowego, gdzie przez długi czas wykładał historię literatury francuskiej na Białoruskim Uniwersytecie Państwowym. Uczył w słynnym białoruskim Liceum w Mińsku. Prowadził warsztaty przekładowe w Białoruskim Kollegium oraz w Białoruskim PEN Clubie. Jego wiersze tłumaczono na angielski, czeski, hiszpański, litewski, niemiecki, słowacki, słoweński i rosyjski. Jest członkiem Związku Pisarzy Białoruskich i Białoruskiego PEN Clubu, a od 2021 roku także członkiem Polskiego PEN Clubu. Przetłumaczył, zaśpiewał i nagrał w języku białoruskim album Mury Jacka Kaczmarskiego. Stworzona przez niego wersja tytułowego utworu stała się nieoficjalnym hymnem białoruskiej opozycji.
Tłumaczył poezję z języka angielskiego, rosyjskiego, ukraińskiego, francuskiego i polskiego. Za swoje tłumaczenia literatury polskiej otrzymał Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” oraz Nagrodę polskiego PEN Clubu, a za przekłady Charlesa Baudelaire’a został uhonorowany Nagrodą im. Carlosa Shermana.