Nasza historia
Justus (Jost, Jodok) Ludwig Dietz przybył do Krakowa w 1508 roku. W niedługim czasie stał się w tym mieście jedną z najbardziej wpływowych postaci. Justus Ludwik Decjusz, bo tak zaczęto nazywać Alzatczyka w Polsce, był protegowanym swego rodaka, Jakuba Bonera, królewskiego bankiera, twórcy i zarządcy największego imperium handlowego ówczesnej Europy – żup solnych Wieliczki i Bochni. Z jego sekretarza, księgowego i zaufanego zastępcy Decjusz szybko stał się wytrawnym dyplomatą, wprawnym finansistą i wysoko postawionym królewskim dostojnikiem. Od roku 1520 piastował stanowisko sekretarza króla Zygmunta Starego, by później zostać jego doradcą i zwierzchnikiem mennic koronnych. Dzięki licznym talentom, własnym rozprawom literackim i historycznym, wielu podróżom oraz zamiłowaniom naukowym, cieszył się szacunkiem i przyjaźnią najwybitniejszych humanistów Europy. Znał Marcina Lutra i Erazma z Rotterdamu, bliższe stosunki łączyły go także z dworem Habsburgów.
1528
Justus Ludwik Decjusz Starszy kupuje część Przegorzał i Wolę Chełmską pod Krakowem. Rozpoczyna się budowa Willi.
1535
Zakończenie budowy Willi (poz.zw. Will Decjusza) wzniesionej na wzór modnych w okolicach Florencji i Rzymu posiadłości będących miejscem wypoczynku, spotkań i dysput filozoficznych. Willa prawdopodobnie miała rzut zbliżony do kwadratu i układ wewnętrzny trójosiowy, z sienią przelotową w osi środkowej, pełniąca rolę „sali wielkiej”. Brak jest danych na temat pierwotnego zwieńczenia bryły tej budowli.
1545
Posiadłość, po śmierci Justusa Decjusza, przejmuje jego syn, Jost Ludwik Decjusz Młodszy. Jest to okres, w którym zwolennicy religijnych nowinek, uczniowie Lutra i Kalwina odnajdywali w Will atmosferę tolerancji i wolności.
1590
Posiadłość kupuje Sebastian Lubomirski po bezpotomnej i nagłej śmierci brata oraz dwóch córek Justa Ludwika Decjusza Młodszego.
1635
Przebudowa Willi przez Stanisława, syna Sebastiana Lubomirskiego. Willa została ukształtowana w stylu manierystyczno- wczesnobarokowym, stając się jednym z najlepszych polskich przykładów nurtu architektury serliańsko - palladiańskiej. Wykorzystano rdzeń budowli z XVI wieku, nadbudowując willę o drugie piętro oraz wzbogacając ją o nowe rozwiązanie fasady ukształtowanej jako trójkondygnacjowa, pięcioprzęsłowa loggia arkadowa, rozpięta między dwoma narożnymi wieżyczkami alkierzowymi. Korpus willi nakrył wysoki dach kalenicowy, a wieżyczki - cebulaste hełmy. Zasadniczo, w tym kształcie Willa zachowana jest do dnia dzisiejszego. Dla nowego wyrazu willi duże znaczenie miało otoczenie jej fortyfikacjami bastionowymi o nieco dekoracyjnym charakterze.
1720
Willa przechodzi w posiadanie książąt Sanguszków (jako wiano Marianny Lubomirskiej).
1722
Remont Willi połączony z barokizacją wnętrza obiektu (np.: dekoracja malarska z motywami rokokowymi w dawnej sieni na I piętrze) oraz prace przy przekomponowaniu parku w duchu baroku. Były to ostatnie w XVIII w. większe prace w Willi.
2 poł./ XVIII w.
Willę odkupuje Andrzej Morzkowski, starosta barcicki, a następnie przechodzi ona w ręce rodziny Wielowiejskich.
1819
Willa przechodzi w posiadanie Jana Ledóchowskiego – posła na sejm Królestwa Polskiego (jako wiano Joanny Wielowiejskiej, po mężu: hrabiny Joanny Ledóchowskiej).
1836
Przebudowa Willi przez Joannę z Wielowiejskich Ledóchowską. Willę pozbawiono cech manierystycznych i barokowych przez usunięcie cebulastych hełmów na wieżyczkach loggi i zastąpienie ich bardziej ”włoskimi” attykami balustradowymi. Przebudowę wieżyczek połączono z przeniesieniem z jednej z nich klatki schodowej na nowe miejsce, w korpusie budowli, tam gdzie jest do dzisiaj. Istotna nowością było rozebranie manierystycznych bastionów i balustrad w celu przekomponowania otoczenia willi jako obiektu zatopionego w zieleni parkowej. Zieleń miała odtąd wchodzić wprost na loggię frontową. Sam park pałacowy uległ przekształceniu w duchu romantycznego założenia „angielskiego”, z nieregularnym układem zieleni i ścieżek.
1844
Willa przechodzi w ręce Aleksandra Kiełczewskiego. Od tego ostatniego Willę nabyli w roku 1844 Henrietta (Henryka) Ewa z hr. Ankwiczów 1 voto hr. Sołtykowa, 2 voto hr. Kuczkowska z mężem Kazimierzem. Henrietta z Ankwiczów Kuczkowska urządziła Willę jako pałac - muzeum, z kolekcją mebli i dzieł sztuki, przede wszystkim gobelinów. Ściany zostały udekorowane polichromiami klasycystycznymi, a sklepienie sieni na parterze sztukaterią. Wnętrza można było zwiedzać podczas nieobecności właścicieli.
1876
Willę nabywają księstwo Marcelina i Aleksander Czartoryscy.
1880
Remont Willi przeprowadzony przez Marcelinę Czartoryską ponownie czyni z niego pałac- muzeum z zabytkowym wyposażeniem.
1887
Pożar i odbudowa Willi. Obiekt wzbogacono o kolekcję kafli orientalnych i zbiorów lapidarialnych, częściowo odkrytych podczas remontu i eksponowanych na loggiach na I i II piętrze. Neorenesansowy kostium elewacji nawiązał do włoskiego renesansu z fazy dojrzałej. Wieżyczki przy loggi frontowej zostały uwolnione od attyk balustradowych i nakryte niskimi dachami czterospadowymi. We wnętrzu nowym, ważnym elementem stały się okazałe, neobarokowe schody drewniane, umieszczone w miejscu schodów, które powstały w czasach hr. Ledóchowskiej. Schody te istnieją do dzisiaj, a architektura willi przybrała wówczas postać zachowaną do dzisiaj. Księstwo Czartoryscy urządzili wnętrze willi stylowymi meblami, obrazami i zabytkami antycznymi pochodzącymi z wykopalisk. Willa za czasów Marceliny Czartoryskiej stała się pierwszym salonem w mieście, ostoją patriotyzmu i polskości.
1918
Willę nabywa spółka finansowa „Wola Justowska”, która zamierzała otworzyć tu elegancki pensjonat. Projektu tego nie udało się zrealizować przez cały okres międzywojenny.
1934
Uregulowany został zabytkowy status Willi dzięki wpisowi budynku do Rejestru Zabytków.
Lata 40. XX w.
W czasie II wojny śwaitowej w Willi stacjonuje policja niemiecka NSDAP.
Lata 50. i 60. XX w.
W okresie powojennym w Willi Decjusza mieści się szkoła rewidentów spółdzielczości, internat oraz oddział gruźliczy szpitala im. Dr Anki.
Lata 70. XX w.
Willa popada w całkowitą ruinę. Rozpoczyna się proces wykupu Willi na rzecz Skarbu Państwa i początek systematycznych badań naukowych jako etapu poprzedzającego opracowanie projektu konserwacji.
1990
Przekazanie Willi w posiadanie gminy Miasta Krakowa.
1991
Podczas sympozjum KBWE (Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy Europejskiej) na temat „Ochrony Dziedzictwa Europejskiego” dr Karl Dedecius, w imieniu delegacji niemieckiej, sformułował wniosek o utworzenie w oparciu o krakowski pałac Decjusza na Woli Justowskiej ośrodka dialogu nad europejskim dziedzictwem kultury.
Lata 90. XX w.
Remont konserwatorski Willi oraz starej oficyny zwanej Domem Łaskiego.
1993
Uchwała rady Miasta Krakowa o nadaniu Willi funkcji kulturalno-naukowej.
1996
W pałacu rozpoczyna działalność Stowarzyszenie Willa Decjusza.
2000
Budowa nowej oficyny, tzw. „Domu Erazma”.
2019
W pałacu rozpoczyna działalność Instytut Kultury Willa Decjusza.